Fas'taki kadınlar kesinlikle ülkenin paradokslarının mükemmel bir temsilidir. Mahalledeki işgücünün en az 1/2'sini oluşturmalarına rağmen, iş yerinde şaşırtıcı derecede güçlü bir maaş eşitsizliği ile karşı karşıyadırlar. Bu makalede, Fas şehirlerindeki kadınlara odaklanarak ve kişisel deneyimlerden ve mahalle ortamının genel anlayışından yararlanarak bu cinsiyet eşitsizliği sorununu ele alacağım.
Fas
Fas'ın çok kültürlülüğü kadınların durumuna ve yaşam tarzına da yansımış görünüyor. Zaman içinde kendi ülkemde çeşitli sosyal eşitsizlikleri tespit etmem, sistemin bir parçası olduğum döneme kıyasla daha kolay oldu. 2003'te Fas'a döndükten sonra dikkatimi hemen başörtüsü takan kadınların sayısındaki artış çekti. 11 Eylül sonrası Müslümanlara yönelik tepkinin bir sonucu olarak ortaya çıkan bu durumla ilgili resmi bir istatistik bulunmuyor.
İlginç bir şekilde, peçe takmayı tercih eden kadınların neredeyse tamamı kendilerini modern, özgürleşmiş ve eğitimli olarak algılamaktadır. Aslında bu kararları, Müslüman kadın olarak kimliklerini ortaya koyma zorunluluğu olarak açıklanmıştır ve açıklanmaya devam etmektedir. Fas'taki peçeli hanımların en son Batı modasına uygun giyinmiş diğer kadınlarla el ele yürüdüğünü unutmamak çok önemlidir. Bazıları dindarlığı hayattaki ana kılavuzları olarak görse de, diğerleri etrafta açılacak en son gece kulübünü dört gözle beklemekte veya sıcaklık yükselmeye başladığında Fas'ın ünlü güzel plajlarına gitmekten çekinmemektedir.
Biliyor muydunuz?
Faslı kadınlar, Kral 6. Muhammed'in politikalarıyla da desteklenerek, birkaç yıl öncesine kıyasla daha fazla hak ve özgürlüğe sahip görünüyorlar. Bugün iş hayatında, siyasette, girişimcilik faaliyetlerinde ve dernekçilik sektöründe çok daha görünür durumdalar. Fas'ın hemen her alanında görülebiliyorlar ve faaliyetler, geçmişte Fas'ta erkeklere ayrılmış olan ve bugün de çoğu Müslüman ülkede genel olarak böyle olan kadın pilotlar, hakimler ve hatta "mürşidat" (dini vaizler) istihdamına sahip olmaktan gurur duyuyor.
Yine de önemli bir mesele tam olarak ele alınıp çözüme kavuşturulmayı beklemektedir: Fas'ta kadınlar çalışan olarak tercih ediliyor gibi görünse de ve belli bir ölçüde gayri resmi pozitif ayrımcılıktan (pozitif ayrımcılık) faydalanıyor olsalar da maaşları erkek meslektaşlarına kıyasla şaşırtıcı derecede düşük kalmıştır. Unicef tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Faslı kadınlar, işverenleri tarafından daha üretken ve daha güvenilir olarak algılanmalarına rağmen, benzer derece ve pozisyonlara sahip erkeklerden ortalama 40% daha az kazanmaya devam etmektedir.
Kendi mesleki deneyimimde, 1996 yılında Fas'ta çok uluslu bir şirketteki Satış Müdürlüğü görevimden kendi isteğimle ayrıldığımı ve yerime, unvanı aniden Satış Direktörlüğüne yükseltilen, ofisi yeni statüsünü tamamlayacak şekilde yenilenen ve maaşı iki katına çıkarılan bir adamın getirildiğini çok iyi hatırlıyorum. Kendisine neden farklı davranıldığına dair güzel açıklamaları tam olarak anlamam biraz zaman aldı, oysa tavsiye mektubum ve diğer değerlendirme formları, Genel Müdürümün işletme içindeki çalışmalardan çok memnun olduğunu açıklıyordu.
Günümüzde
Bugün, muhtemelen bu duruma benim de katkıda bulunduğumu kabul ediyorum. Maaş artışı görüşmeleri için yaptığım girişimler çok zayıftı ve erkek egemen bir toplumda kadın daire başkanı olmanın zaten büyük bir başarı olduğuna inandığımı söylemeliyim, bu nedenle sonuçta para o kadar da önemli değildi. Üstelik bekardım ve Fas geleneklerine uygun olarak hala kendi ailemin evinde yaşadığım için maaşım benim cep harçlığımdı. Ancak, benim pozisyonumu devralan kişi bir koca ve bir babaydı ve bu nedenle beni oldukça rahatsız eden çok daha yüksek bir maaşa "hak kazanmıştı". Bu kararları alan genel müdürün, maliyet kontrol stratejilerine uygun olduğu için iş yerindeki maaşlarla ilgili yerel inançları benimsemiş görünen bir Güney Avrupalı olduğunu da eklemek isterim.
Ancak sorumluluk onun omuzlarında değil, bizim omuzlarımızda, biz kadın olduğumuz ve onlar erkek olduğu için erkek meslektaşlarımızdan daha düşük maaşlara layık olduğumuz fikrini satın alan Faslı kadınlarda. Bu tür bir zihniyet şu anda Fas'ta oldukça yaygın; bir kadının iyi maaşı ek bir fayda olarak görülürken, bir erkeğin iyi maaşı bir gereklilik olarak görülüyor. Fas'ta uzun bir süre boyunca kadınlar evlerinin dışında istihdam edilirken, en azından teoride, gruplaşmış ailenin birincil ekmek kazananı olan bir erkeğin pozisyonu için gittikleri suçluluğunu taşıyorlardı.
Sonuçlar
Bu düşünce sürecinin sonuçları, Faslı kadın profesyoneller ve çalışanlar ile aileleri tarafından her gün hissedilmektedir. Fas'taki büyük ebeveyn kuşağı için bunun mümkün olduğunu belirtmek çok önemlidir. O dönemde, eşinin servetine bakılmaksızın kocanın/babanın evin geçimini sağlaması yönündeki İslami talimatlara sıkı sıkıya uyuluyordu. Erkekler eşlerinin parasını kullanmayı aşağılayıcı ve utanç verici olarak görüyorlardı.
İslam'ın doğuşundan bu yana Müslümanlar, kadınlara mülk edinme hakkını tanımış olmaktan her zaman gurur duymuşlardır; bu hak pek çok Batılı kadına nispeten daha yeni tanınmıştır. Müslüman kadınlara, sık evlendikleri takdirde önemli miktarda çeyiz de teklif edilebilir. Ancak bu erkek kardeşlerinin payının sadece 1/2'sini miras olarak alırlar. Bunun arkasındaki mantık, kadınların evin geçimini sağlama sorumluluğunu taşımalarına gerek olmamasıdır. Kazandıkları her şey sadece ve sadece onlarındır. Bu mantıkla ilgili tek gerçek sorun, artık günümüzün gerçekliğiyle ilgili olmamasıdır.
Modernite Fas ailesinde bazı önemli sosyal değişikliklere yol açmıştır. Altmışlı yıllardan itibaren boşanma oranı artmaya devam etmiş ve seksenli yıllarda 50% gibi şaşırtıcı bir rakama ulaşmıştır. Bu oran 2004 yılında yeni aile kanununun yürürlüğe girmesinden önce de bu kadar yüksek kalmıştır. Yepyeni aile kanunu, kocaları eski eşlerine makul bir nafaka ödemeye ve çocuk sahibi olmaları halinde onlara kalacak yer sağlamaya zorlayarak boşanma sonrasında kadınlara adil muameleyi garanti altına almaktadır. Bundan önce boşanmayı tercih eden kadınlar kendilerini sık sık mali açıdan zor durumda buluyorlardı.
Aklınızda bulundurun
Sistematik olarak maaşları, eğer çalışan bir işleri varsa, çoğu zaman tüm masrafları karşılamaya yetmezken, velayet zihinlerinde sunuldu. Koca/ekmek kazanan imajı gerçek hayatta bu şekilde paramparça oldu. Ancak, bu yeni gerçeklikle uzlaşmak gerçekten zordu ve hala da zor. Çoğu Faslı için, evin direği olduğu için kocaya güvenen sıkı sıkıya bağlı aile şeklindeki idealist İslami fikriniz ile yerdeki gerçeklik arasındaki uçurumu kapatmak sorunludur.
Önceden tasarlanmış fikirler de, özellikle şirketlerin ve basit bireylerin gereksinimlerine uygun olduklarında değişime direnç gösterirler. Orta sınıf evlerde bir hizmetçi genellikle bir bekçiye kıyasla çok daha fazla ve daha uzun saatler çalışır ancak daha az ücret alır. Aynı şekilde, organizasyon dünyasında kadın profesyoneller erkek profesyonellerin neredeyse yarısı kadar maaş almaktadır. Bu eşitsizlikler son zamanlarda nihayet mercek altına alınmış ve Mayıs 2006'da Fas, her alanda kalkınma sürecine tam katılımları yoluyla kadın ve erkekler arasındaki uçurumu azaltmayı hedefleyen ulusal bir cinsiyet eşitliği tekniği başlatmıştır.
Yasmina Baddou başkanlığındaki Aile, Engelliler ve Çocuklardan Sorumlu Devlet Sekreterliği tarafından Alman Kalkınma İşbirliği (GTZ) kuruluşunun teknik destek ekibiyle birlikte sunulan strateji, beş müdahale alanı önermiştir: yurttaşlık hakları, karar alma, sosyo-ekonomik haklar ve cinsiyetçi kalıp yargılarla başa çıkmak için kolektif ve bireysel davranışlar. Ayrıca, Unicef tarafından yakın zamanda yayınlanan bir rapor, Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesindeki insanlar arasındaki önemli kazanç uçurumunun kadınlar ve aileleri üzerindeki yıkıcı sonuçlarını vurgulamayı da ihmal etmeyerek, Fas'ın yanı sıra Tunus ve Cezayir'i de kadın ve çocuk haklarının güçlendirilmesi konusunda ilerleme kaydeden ülkeler olarak belirlemiştir.
Sonuç
Kadınlar ve erkekler arasındaki 40%'lik maaş farkının üstesinden gelmek göz korkutucu bir süreç gibi görünse de ilerlemenin başladığına inanmak istiyorum. Fas'ın, toplumunun en zayıf kesimleri olan kadın ve çocuklara iyi bir yaşam sunabilmesi için paradokslarına odaklanması gerekiyor. E-posta adresi bilgilerinin siyasi ve aile yaşamında gösterilmesi gerekiyor, ayrıca profesyonel sektöre de yayılması muhtemel.